Sergio Leone'nun destansı başyapıtı ve belgeseli

Bir Zamanlar Sergio Leone belgeselini sonunda Türkçe'ye çevirdim.

Kuşkusuz ki Bir Zamanlar Amerika büyük bir prodüksiyon ile çekilen, ancak buna karşın piyasanın dışında kalan bir filmdir. Bu durumu, filmin yapım sürecinde ve sonrasında yaşanan talihsizliklerden de anlayabiliriz. Filmin, stüdyosu tarafından kesilip biçilmesi, zaman akışının bozulup kronolojik sıraya göre yeniden kurgulanması ve bununla da kalmayıp, zaman kalmadığı gerekçesiyle Ennio Morricone'nun müziklerinin filme eklenmemiş bir şekilde yayımlanması sanat dünyasına dair büyük skandallardan biridir.

Sergio Leone, aslında ham uzunluğu 10 saat olan bu filmi, iki tane üçer saatlik bölüm olmak üzere toplamda altı saatlik bir uzunluğa düşürüp yayımlamayı planlıyormuş. Aslına bakılacak olursa, bu daha önce hiç rastlanmamış bir durum değildi; 1976 yılında Bernardo Bertolucci'nin Novecento filmi de Part I ve Part II şeklinde yayımlanmıştı. Hatta daha yakın bir tarihten, 2000'lerden bir örnek vereyim: Quentin Tarantino'nun Kill Bill filmi de Part I ve Part II şeklinde yayımlandı. Ancak Leone'nun bu fikri yapımcılar tarafından kabul görmeyince, filmi 3 saat 49 dakika'ya indirmek zorunda kaldı. Tabii bununla da kalınmadı, daha sonra da film 2 saate kadar indirilip kronolojik sıralamaya göre yeniden kurgulandı. Anlayacağınız "Bir Zamanlar Amerika"nın başına gelmeyen kalmadı.

Zaman hızlı geçiyor. Bir Zamanlar Amerika'nın uzatılmış(extended) versiyonunun çevirisini yapalı yaklaşık dört sene olmuş. Aslında o zaman beri, Leone ve Bir Zamanlar Amerika hakkındaki bu belgeselin çevirisini yapmak istiyordum. Ancak belgesel, bol miktarda sinema terimi içerdiğinden, bunu yapmayı hep ertelemek zorunda kaldım. Bu hafta ise, zamanında çevirisini yarım bırakmış olduğum bu belgeselin kalan bölümünün de çevirisini yapıp ardından YouTube'da yayımladım. Belgeselde en çok James Woods röportajları hoşuma gitti. Zaten filmin Cannes Film Festivali fotoğraflarına bakarsanız, James Woods ve Sergio Leone'nun dostluğunu yüzlerinden okuyabilirsiniz. Çeviri ile alakalı açıklamaları aşağıdaki dipnotlar bölümüne yazdım. Bir yandan izleyip bir yandan da dipnotları okuyabilirsiniz. Bu dipnotları YouTube'da videonun açıklamalar kısmına da ekledim, oradan daha rahat bir şekilde okuyabilirsiniz. İyi seyirler dilerim.
YouTube'dan izlemek için buraya tıklayın

Türkçe Altyazı ile ilgili dipnotlar:

00:24 - Bir Zamanlar Amerika, Harry Grey'in "The Hoods" adlı romanından sinemaya uyarlandı. "The Hoods" romanı, Türkiye'de ise 1984 yılında Altın Kitaplar yayınevi tarafından önce "Yüz Karası" adıyla, daha sonra da "Bir Zamanlar Amerika" adıyla ve Meral Gaspıralı'nın çevirisiyle yayımlandı. Sahaflarda rahatlıkla bulabilirsiniz.

03:53 - Tarantino, burada Leone'nun Dolar Üçlemesi'nden (Dollars Trilogy) bahsediyor. Yani, Bir Avuç Dolar (1964), Birkaç Dolar İçin (1965) ve İyi, Kötü ve Çirkin (1966) filmlerinden.

07:22 - Burada Bobby derken Robert de Niro kastediliyor; Bob, Robert'in takma adıymış, kafiyeli oluşundan anlayabilirsiniz(Rob - Bob).

09:33 - Jimmy Hoffa kaybolması ile ilgili türlü teoriler uydurulan bir kişi. Ekşi sözlük'teki başlığından detaylı bilgi alabilirsiniz.

11:15 - Burada, "Opium den"i "Afyonhane" olarak çevirdim. "Opium den" , "Opium" yani afyon içilen mekan anlamına geliyor.

11:44 - James Woods, burada sanırım 1984 yılında yayımlanan Polis Akademisi filminden ve o filmin editörlerinden bahsediyor.

11:48 - James Woods, burada filmin flashbacklerle örülü kurgusunun bozulmasından ve film uzunluğunun 2 saate kadar indirilip kronolojik sıralamaya göre yeniden kurgulanmasından bahsediyor.

11:58 - James Woods, burada "Sergio'nun kesimi" derken filmin 229 dakikalık Director's Cut(Yönetmenin Kesimi)'tan bahsediyor.

12:25 - "Word of mouth" deyimini "ağızdan ağıza yayılmak" olarak çevirdim. Yani bir ürünü fazla tanıtım ve reklam yapılmadan düşük bir bütçeyle çıkarıp insanlar arasında ağızdan ağıza yayılmasını sağlayarak pazarlamak anlamına geliyor.

12:58 - Filmin ara dönemlerini de sayarsak eğer, film 1920, 1932, 1933 ve 1968 yıllarında geçiyor.

13:15 - Film 2 saate indirilip, kronolojik sıralamaya göre yeniden kurgulandığında, editörler fazla zamanları olmadığını gerekçe göstererek film müziklerini filme eklememişlerdi. Bu yüzden, film müziksiz olarak yayımlanmıştı.

15:47 - "Extreme Close Up" terimini "Aşırı Yakın Plan" olarak çevirdim.

Extended versiyonun altyazısı için: Once Upon a Time in America Extended Türkçe Altyazı

Başka bir "Bir Zamanlar Amerika" çevirisinde görüşmek üzere.

Mehmet Gündoğdu

mehmetgundogdu@outlook.com